بسم الله الرحمن الرحیم
ولاحول ولا قوه الا بالله العلی العظیم حسبنا الله نعم المولی و نعم الوکیل
نگاشته ای گزیده وار از ماخذ شناسی تاریخ اصول فقه
در علم اصول وفقه، مانند علوم دیگر، چهارگونه کار تاریخى مى توان انجام داد:
1. تاریخ تطور و تکامل علم اصول (ادوار اصول)
2. تاریخ دانشمندان و محققان علم اصول
3. تاریخ تبویب در علم اصول
4. پژوهش تاریخى در مسائل علم اصول
بى تردید پیدایش رسمى دانشى به نام (تاریخ اصول) از نیم قرن تجاوز نمى کند. در ابتدای امرمحققان اهل سنت، شاید اندکى پیش تر از اصولیان شیعه به تحقیق در این باره پرداختند.
در میان اصولیان شیعه از نخستین محققانى که به این مهم پرداختند، مى توان از استاد شهید سید محمد باقر صدر، استاد محمود شهابى، آیت الله جناتى، دکتر گرجى و عده اى دیگر نام برد. پیش از اینان برخى اصولیان در مقدمه کتاب هاى اصولى، گاه به اختصارمطالبى درباره تاریخ این علم مى نوشتند که اغلب همراه با تحقیقات و مستندهاى کافى نبود. از این رو چندان قابل اطمینان نیستند.
درباره اساتید فوق می توان گفت
1. استاد محمود شهابى در آغاز درس هاى اصول خود که در دانشکده حقوق دانشگاه تهران بیان مى کرد، تاریخچه اى از این علم گفت.این تاریخچه در مقدمه کتاب تقریرات اصول او چاپ شده است.
2. شهید صدر در تاریخ اصول رساله اى نوشت که در بخش نخست کتاب المعالم الجدیده او چاپ شده است که اصول را در سه دوره بررسى مى کند.
3. دکتر ابوالقاسم گرجى رساله اى با عنوان (تحول اصول) نگاشت که ادوار اصول اهل سنت و شیعه را در نه دوره در آن بحث مى کند. بعدا همین رساله ضمیمه ى کتاب (تاریخ فقه و فقها) چاپ شد.
4 . آیت الله جناتى، کتابى با نام (ادوار اجتهاد) تالیف کرد که در آن به تاریخ اصول نیز پرداخته است.
در زیر به صورت منتخب به تعدادی از منابع تاریخ اصول و فقه اشاره می شود. که آدرس کتب با ترتیب زیر بیان شده است.
نام کتاب، نام نویسنده، مکان چاپ، ناشر، نوبت چاپ، زمان چاپ، تعداد جلد و تعداد صفحه.
*الاجتهاد اصوله و احکامه، محمد بحر العلوم، بیروت، دار الزهراء، دوم، 1412ق، 311 ص.
کتاب مذکور به بحث اجتهاد و عناصر آن و سیر تاریخى مساله مى پردازد. در ضمن آن، مباحث تاریخى مربوط به علم اصول یافت مى شود.
*. اجتهاد و تاریخ آن، علیرضا فیض، مقالات و بررسیها، ش 41 و 42، ص 53 98.
*الاجتهاد و التجدید فی الفقه الاسلامى، محمد مهدى شمس الدین، بیروت، المؤسسة الدولیة للدراسات و النشر، 1419 ق، نظرة عامة فى الاصول: ص 11-38.
عناوین: نظرة عامة فى الاصول، بدایة وضع علم الاصول.
*مقدمه مؤسسه صاحب الامر بر کتاب (اجود التقریرات)، (تقریر درس آیت الله نایینى)، سید ابوالقاسم خویى، قم، مؤسسه صاحب الامر، اول، 1419 ق، ج، ص 6-29.
در مقدمه مذکور ابتدا نقش ائمه(ع) در تاسیس علم اصول بیان شده و سپس نام مهمترین اصولیان شیعه در هر قرن و کتابهاى اصولیشان ذکر شده است.
عناوین: منابع اجتهاد، ادوار حضور ائمه(ع)، وجه اختصاص شیعه به فقه ائمه(ع)، تاسیس علم اصول فقه.
*اصول الفقه، محمد صادق بحر العلوم، دائرة المعارف الاسلامیة الشیعه، ج 5، بیروت، 1393ق، ص 45 48.
*اصول الفقه المقارن، محمد تقى الحکیم، دائرة المعارف الاسلامیة الشیعة، ج 5، بیروت، حسن الامین، 1393 ق، ص 48 53.
*انوار الاصول، (تقریر درس آیت الله مکارم شیرازى)، احمد القدسى، قم، نسل جوان، دوم، 1416 ق، ج 1، علم الاصول کما ینبغى، ص 1 14.
عناوین: تاریخ علم الاصول و تطوره فى سطور، المشکلة المهمة فى اصول الفقه، رسم کلى لابحاث علم الاصول کما ینبغى.
*پایه هاى فکرى شیخ انصارى، عباس مخلصى، فقه، ش 1، ص 35-74.(تد) مقاله در بردارنده مطالبى درباره مکتب هاى اصولى است و به بررسى مکتب اصولى شیخ انصارى مى پردازد.
*پیدایش اصول فقه و ادوار نخستین آن، سید محمد جواد شبیرى، قم، کنگره بین المللى شیخ انصارى، اول، 1373، 30ص.
عناوین: پیدایش علم اصول، آثار اصولى نخستین، اندیشه هاى اصولى نخستین.
*پیدایش و تطور علم اصول، ترجمه معالم الجدیده: حوزه، ش 5، ص 27 39 و ش 9، ص 31 58.
*تاریخ علم اصول از نگاه شهید صدر، سید محمد کاظم روحانى (بر اساس دروس مهدى هادوى تهرانى)، قم، خانه خرد، اول،1379 ش، 139 ص.(تط) کتاب مذکور شرح و توضیح دیدگاههاى شهید صدر در المعالم الجدیده است.
*تاسیس الشیعة لعلوم الاسلام، سید حسن صدر، تهران، منشورات اعلمى، ص 309 314.
عناوین : نخستین مؤسس علم اصول، نخستین مدون و مصنف علم اصول، نام اولین اصولیان شیعه.
*طریقه اخبارى، ش 34، ص 73 82 (نقد اصولیان بر طریقه اخباریان)، ش 36، ص 35 51 (تشریح مقدماتى مسلک اصولیان).
*تحول علم اصول، ابوالقاسم گرجى، واحد تحقیقات اسلامى، بنیاد بعثت، 1361ش، 58 ص.
ترجمه عربى کتاب: نظرة فى تطور علم الاصول، ابوالقاسم گرجى، تعریب محمد على آذرشب، المکتبة الاسلامیة الکبرى...، 1402ق، 67 ص.
المبحث الرابع: الارتباط بین الفکر الاصولى و الفلسفى.
*روند اجتهاد در عصر شیخ طوسى، عباس مخلصى، حوزه، ش 67، ص 3966.
این کتاب به بحث اجماع و ادله آن و موافقین و مخالفین آن در طول تاریخ مى پردازد.
*کشمکش اخباریون و اصولیون در هند و پاکستان، پیروزى اصولیون و نفوذ شیخ انصارى، سید اطهر عباس رضوى هندى، قم،کنگره بین المللى شیخ انصارى، اول، 1373، 26 ص.
ابتدا نگاهى مختصر به اصول پیش از وحید بهبهانى داشته و سپس به تبیین نزاع بین اخباریان و اصولیان مى پردازد.
*نوآوریهاى نایینى در دانش اصول، ابوالقاسم یعقوبى، حوزه، ش 76 و 77، ص 89 110.
منبع: ماخذشناسی-تاریخ علم اصول
مقالهعلمی-ترویجی (حوزوی)
نویسنده :مهدی علیپور
